PLUSPUNTEN
- De mooie vergezichten
- De Jekervallei
- De stad Tongeren
- Het Zoniënwoud en het Hallerbos
De taalgrens loopt dwars door België van west naar oost (of omgekeerd). Ze slingert zich van het West-Vlaamse Heuvelland naar het Waalse Clermont en de Vlaamse Voerstreek. Niet-Belgen denken daarbij soms aan een taalfront, waar Vlamingen nog de Goedendag hanteren en Walen hun Franse kanonnen op de vijand gericht houden. Rond de taalgrens is het nochtans rustig en vredig. Aan beide kanten van de taalgrens ligt een mooi gebied .
Wij fietsten van oost naar west, van Kanne tot Edingen, 223 km. We baseerden ons op de fietsgids van Ward Van Loock "de Taalgrensroute” (editie 2020, een uitgave van Recreatiefietser). Samen met delen van de LF Kustroute, de Limesroute en de LF Maasroute, allemaal in Nederland, maakten we een meerdaagse fietslus die je zelf kunt sluiten afhankelijk van waar je woont of wenst te starten.
Bron: Ward Van Loock, de Recreatiefietser, de Taalgrensroute
Fietsen van oost naar west of omgekeerd, dwars door België, op de grens van twee culturen, in een gevarieerd en glooiend landschap, het kan niet anders dan één grote beleving zijn. Je hebt wel een goed uitgeruste fiets nodig of een e-bike als je twijfelt aan je conditie. Want er zitten nijdige klimstukjes tussen.
We kunnen onze ontgoocheling niet verbergen dat het soms verdomd onaangenaam was om te fietsen op zeer slechte grind- of kassiestroken, ook al volgden wij dan het routeboekje van Ward Van Loock en fietsten we voor een groot deel tussen fietsknooppunten. Vooral in de Waalse provincies is nog veel werk om de fietsroutes op een behoorlijk kwaliteitsniveau te brengen.
We beoordelen uiteraard enkel het deel dat wij hebben gefietst. Zoek je de betekenis van de sterretjes? Je vindt de uitleg bij de informatie over de fietsblog op de homepagina.
Wie de volledige route rijdt, start in Komen en eindigt na 430 km in Voeren. Het fietsrouteboekje loodst je aan de hand van kaartjes of een GPX van de westkant naar de oostkant van België. Je kan de route ook omgekeerd rijden of beslissen om slechts een deel te rijden, zoals wij gedaan hebben. “Onze” taalgrensroute startte in Kanne aan de oostkant in de provincie Limburg en eindigde bij Enghien in de provincie Henegouwen.
De Voerstreek is een Vlaamse enclave in Waals gebied. Voor een verkenning van de Voerstreek verwijs ik liever naar de fietslus Verrassend Voeren (zie bij fietsroutes die je mogelijk ook wilt fietsen).
Onze Taalgrensroute start in het dorpje Kanne, in het zuidoosten van Belgisch-Limburg, dat geprangd ligt tussen Nederland, Wallonië en het Albertkanaal dat we al meteen oversteken. Kanne ligt in het dal tussen de Sint Pietersberg en de Muizenberg. Langs het Albertkanaal steken we voor het eerst de taalgrens over en volgen vanop enige afstand het riviertje ‘le Geer’, in Vlaanderen ‘de Jeker’ genoemd.
Langs de Jeker fietsen we voorbij het Fort van Eben-Emael, gebouwd tussen 1932 en 1935. Het was één van de grootste en sterkste fortificaties van Europa. De spectaculaire en innovatieve aanval op het fort op 10 mei 1940 door een Duitse elite-eenheid van paratroepers, was de eerste luchtcommando raid in de wereldgeschiedenis en het tragische begin van WOII voor West-Europa. In 15 minuten was het fort uitgeschakeld.
Er is geen vaststaand bewijs over het ontstaan van deze taalscheiding. Laat het ons dus bij de meest gangbare theorie houden die de oorsprong bij de Romeinen legt en bij de heirbanen van Boulogne naar Keulen en van Kortrijk naar Tienen. Deze heirwegen zorgden voor vlotte verplaatsingen van de legers langs hun verdedigingslinie. De streek in het noorden was toen nog schraal en drassig en was voor de Romeinen niet interessant genoeg. Ten zuiden van deze as was de grond vruchtbaar en leverde rijke veldoogsten op die belangrijk waren voor Romeinse legioensoldaten. In het zuiden kon de romanisering zo 200 jaar langer inwerken op de cultuur en de bevolking. Het noorden werd steeds meer bezet door Germanen en Franken. De scheidingslijn kreeg onder invloed van deze sterk verschillende culturen vanaf de Middeleeuwen duidelijke vormen met het gebruik van het ‘Duytsch’ of ‘Diets’ in het noorden en het ‘Waals’ of ‘Frans’ in het zuiden. Met de komst van de Bourgondiërs, die zich ondertussen rond Dijon hadden gevestigd en uiteraard ook al Frans spraken, zou de taal van het hof, de administratie en de adel ook in het noorden steeds meer verfransen. De taalbarrière die ook onder de Habsburgers en zelfs onder Napoleon standhield, werd steeds meer een sociale barrière. De romantiek die het nationalisme stimuleerde en misschien wel WOI op zijn kerfstok heeft, zou in 1921 leiden tot de indeling van België in twee ééntalige gebieden, Vlaanderen en Wallonië. Men wou de sociale taalgrens opruimen. Hiermee stopte echter de verfransing van het noorden niet. Om die een halt toe te roepen werd uiteindelijk in 1962 een taalgrenswet gestemd die de taalgrens definitief heeft vastgelegd.
De Jeker stroomt hier door een brede en diepe vallei met hoog oprijzende, beboste heuvelflanken. Bij het vastleggen van de taalgrens verkozen vijf van de zeven dorpen aan de Jeker te verhuizen van Limburg naar de provincie Luik. Limburg was toen nog een achtergestelde regio terwijl de kolen- en staalindustrie in Luik nog goed boerden.
Een ommetje langs Tongeren. Een mooie stad en dus mag een fotootje met zijn bekendste inwoner niet ontbreken. Tongeren is de stad van Ambiorix, de plaats waar een Gallo-Romeinse nederzetting ontstond nadat Caesar de dapperste van de Galliërs had overwonnen. In het noorden lag toen nog een moerassig “Vlaanderen” waar Franken en Germanen makkelijk infiltreerden. De Romeinen waren meer geïnteresseerd in het vruchtbare “Haspengouw” in het zuiden dat ze beter verdedigden en dat daardoor langer en méér onder Latijnse invloed stond. Zo kwam ook Tongeren bij de taalgrens te liggen.
We naderen en verlaten Tongeren via de Moerenpoort (1379), de enig overgebleven Middeleeuwse stadspoort die zich transformeerde tot een historisch museum.
Dat het minuscule dorpje Herstappe, de kleinste gemeente van Vlaanderen met minder dan 100 inwoners, nog zelfstandig is, dankt het aan zijn statuut met taalfaciliteiten. Het dorpje is Vlaams omdat in 1947, 73 inwoners Nederlandstalig waren tegenover 55 Franstalig. Het is een van de vele ingeslapen dorpjes met bescheiden kerkjes van het vruchtbare Droog-Haspengouw. Ons pad kronkelt zich van het ene dorpje naar het andere, op en neer en langs de Romeinse grafheuvels van de Drie Tommen van Montenaken die dateren uit de tweede helft van de tweede eeuw na Christus.
In Walshoutem zijn we in Vlaams-Brabant hoewel de naam dit niet laat vermoeden. In de 16e eeuw was dit Houthem wellicht overwegend Franstalig, vandaar de toevoeging ‘Wals’ (Waals). Omstreeks 1650 werd Nederlands weer de voertaal.
Landen noemt zich “de stad van het platteland”. Het rustige Landen, met zijn 14 deelgemeenten en weidse landschappen grenst aan de provincies Waals-Brabant, Limburg en Luik. Het glooiend landschap is hier niet plat, wel landelijk. Graan- en bietenvelden blijven dominant aanwezig tussen Landen en Hélécine (Heylissem) in Waals-Brabant. Niet verwonderlijk dat de Norbertijnen hier ooit een abdij bouwden die uitblonk in de ‘landbouwkunst’. Het mooie kasteel is nu eigendom van de provincie en wordt privaat uitgebaat.
Voor 11 gemeenten (7 Vlaamse en 4 Waalse) langs de taalgrens kon men niet bepalen tot welk eentalig taalgebied ze zouden behoren. De inwoners kregen er taalfaciliteiten. De bedoeling was om de aanwezige taalminderheid van de gemeente voldoende tijd te geven zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Zij konden hun eigen taal blijven gebruiken tegenover de anderstalige lokale overheid. 60 jaar later hebben deze minderheden zich nog steeds niet kunnen aanpassen. Wat bedoeld was als een tijdelijke overgangsmaatregel zorgt ervoor dat België ook in de 21ste eeuw nog heel wat ‘taalcuriositeiten’ heeft.
Na Landen begint een tocht van miserie. We rijden een hele tijd langs knooppunten in Wallonië. Bordjes plaatsen is gemakkelijk, maar zorgen dat er ook mooie fietspaden tussen de knooppunten liggen, vergt investeringen, veel investeringen. Wij zien vooral kasseien, slechte kasseien, grintwegen, slechte grintwegen, … geen fietspaden die trekkers met fietstassen een aangenaam gevoel geven.
Mélin is één van de dertig “Plus Beaux Villages de Wallonie”. Het Atelier Mélin is open, dit is “Un lieu d’expérience avant d’être un espace de consommation” (vrij vertaald: eerder een plek om iets te beleven dan om iets te consumeren). Het dorp zelf is vooral bekend om de steengroeve van de “Pierre de Gobertange” in het naburige gehucht. Deze nobele crèmekleurige kalksteen (pierre de lumière) die we in veel huizen verwerkt zien, werd ondermeer gebruikt in de stadhuizen van Leuven en Brussel.
Van de weidse panorama’s van “La Hesbaye Brabançonne” fietsen we stilaan onder Leuven door naar de beekvalleien van de druivenstreek. De rustige dorpjes en stille gehuchten volgen elkaar geruisloos op. De hellingen zorgen voor heel wat spanning in de kuiten.
Voorbij Nethen komen we in de vallei van de Dijle-La Dyle, die hier richting Leuven stroomt en een natuurlijke hindernis vormt om de taalgrens over te steken. De vallei is zeer moerassig met veel vijvers waardoor er bijna geen taalvermenging mogelijk was. Vanaf Overijse blijven we de hoofdroute volgen hoewel we zouden kunnen kiezen voor een noordelijker tracé via Hoeilaart, dwars door het Zoniënwoud en pal op de taalgrens. Vanaf Tombeek volgen we de Laan-Lasne vanop enige afstand tot het Meer van Genval.
Opnieuw wordt er gevloekt op de vaak slechte staat van de Waalse fietspaden op het (recente) knooppuntennetwerk. We begrijpen ook niet waarom Ward Van Loock geen betere route heeft uitgekozen om zijn taalgrensroute uit te werken. We zullen het hem later nog eens vragen.
De 18ha wateroppervlak van dit meer behoort zowel tot het Vlaamse Overijse als tot het Waalse Genval. De taalgrens loopt als een gekartelde lijn door het midden van dit meer, met dank aan een beek.
Vóór het uitgraven van het meer in 1904 zocht de Argentine-beek (een zijbeek van de Laan) zich kronkelend een weg door de vallei. Bij het vastleggen van de taalgrens werd dit beektracé als referentie gebruikt. Bron: De Taalgrensoute, Ward Van Loock
Voorbij La Hulpe-Terhulpen komen we even in het Waalse deel van het grotendeels Vlaamse, maar fel gekrompen Zoniënwoud. Tweehonderd jaar geleden was het nog dubbel zo groot.
Waterloo kennen we van Napoleon of misschien van Abba. Wij zullen het ons herinneren als een noodzakelijke passage door residentiële woonwijken.
We fietsen over dichtbevolkte heuvels met chique villa’s van rijke Brusselaars. Gelukkig zijn er nog de verkeersvrije trajecten door het hooggelegen Hallerbos, bekend voor zijn uitbundige bloei van blauwe hyacinten in de lente en langs het kanaal Brussel-Charleroi (1832). Gelukkig is er het Vlaamse Lembeek waar de Brouwerij Boon gevestigd is. We zitten in de zuidelijkste punt van het Pajottenland.
Nabij Clabecq staan vervallen hoogovens die herinneren aan een rijk en gevuld verleden dat begon in 1752 met een vergunning van Maria-Theresia van Oostenrijk voor het exploiteren van een smederij aangedreven door een watermolen op de Senette (de kleine Zenne), de eerste smederij (forge) van Clabecq.
Tubize, “une ville qui bouge” (een stad in beweging). Voor fietsers is dit minder interessant en dus maken we een grote bocht rond het centrum. We volgen de loop van de Zenne. Via Rebecq verlaten we het “Roman Païs” waarmee sinds de 12de eeuw het zuiden van het vroegere Hertogdom Brabant wordt aangeduid, het deel van Brabant waar Frans werd en nog altijd wordt gesproken.
Ons deel van de Taalgrensroute eindigt in het Henegouwse Enghien, een stad met faciliteiten voor de Vlamingen. De stad lag eertijds op de grens van drie belangrijke graafschappen Vlaanderen, Henegouwen en Brabant. Een aanzienlijk deel van de bevolking spreekt hier nog altijd een vreemd klinkend mengtaaltje van Frans en Nederlands. Een mooie plek om afscheid te nemen van de Taalgrens.
In Walshoutem logeerden we in Hostellerie Aulnenhof.
Aulnenhof ligt op de route. Geen omweg dus. Ignace heette ons van harte welkom in de prachtige hoeve van hem en Petra! Authentieke charme in een familiale sfeer. Schitterende kamer, een goed bed en een heerlijk ontbijt. Veel plaats voor onze fietsen in de oude stallingen maar zonder specifieke oplaadpunten voor de batterijen.
We logeerden in Vlaanderen, maar gingen dineren in Wallonië bij Petra. De taxi van dienst was de schoonpapa van onze gastheer in Vlaanderen, papa van de restauranthoudster in Wallonië. De taalgrens is geen echte grens. De mensen zijn vriendelijk. Een taalbarrière was er niet.
We logeerden in Hotel Panorama in Overijse, in het hartje van de Druivenstreek. Vlakbij het hotel, liggen tal van fiets- en wandelpaden. Geen panoramische vergezichten vanuit de kamer, maar wel een flinke beklimming om tot bij het hotel te komen.
De modern ingerichte kamers zijn voorzien van digitale TV en gratis WiFi. Het trendy restaurant biedt een aangename sfeer voor een heerlijk diner of een tussendoortje en de bar is een gezellige plek voor een drankje. Het hotel beschikt over een mooie fietsstalling met oplaadmogelijkheden voor de batterijen van de e-bikes.
In Edingen heeft hotel “Le Vieux Cèdre” 4-sterren. Het ligt naast het Enghienpark, ver van het verkeer. Vanuit het hotel heb je een landelijk uitzicht op het park en de omliggende natuur. Het beschikt over 27 mooie kamers. Het restaurant is Libanees. De website is uitsluitend in het Frans.
Wil je graag in het restaurant dineren, vergeet dan niet een plekje te reserveren bij de reservatie van je kamer.
Voor de fietsen is er een fietsstalling zonder oplaadmogelijkheden voor de e-bikes.
