PLUSPUNTEN
- De Scheldedijk aan het verdwenen Fort Noordkasteel
- Fort Lillo
- De goede fietspaden
- Het Reigersbos
- Het Havenhuis
Deze route biedt een uitstekende kans om het volledige Antwerpse havengebied op de rechteroever van de Schelde te ontdekken. Deels langs de Schelde tot aan de grens met Nederland, deels langs natuurgebieden en polderdorpen zoals Zandvliet en Berendrecht.
Je passeert zowel containerterminals als chemiebedrijven en andere bedrijven met zware ladingen. De haven heeft een twintigtal dokken, diverse bruggen en zeven sluizen.
De omgeving ademt ook nog een stukje geschiedenis bij het Fort Lillo, het enige overblijvende deel van het dorp Lillo. Het fort is nog een stille getuige – hoewel deze plek in de zomer veel toeristen trekt- van het opstandige Antwerpen in de tachtigjarige oorlog tussen de Republiek (der Nederlanden) en Spanje.
Een fietstocht in een bijzonder decor. Geen natuurlijke landschappen, maar een omgeving die de mens, met zeer veel inspanningen, naar zijn hand en zijn economische noden heeft gezet. Een ideale tocht voor sportieve fietsers, racefietsers of e-bikers, voor een frisse dag in het voorjaar of de kortere dagen van het najaar.
Starten aan het Havenhuis, lijkt misschien logisch, maar is niet heel praktisch. Hoewel bijna de hele tocht door het havengebied loopt, waar het vrachtverkeer de baas is, kan je hier fietsen op brede en mooie fietspaden die veel beter zijn dan de gemiddelde fietspaden elders in Vlaanderen. Fietsen in een havengebied betekent dat je hier niet de rust komt opzoeken en je de geluiden en geuren van de industrie erbij moet nemen. Terrasjes zijn er in de haven uiteraard niet te vinden. Je bent dus aangewezen op je eigen bevoorrading. Enkel in de noordelijk gelegen polderdorpen van Zandvliet en Berendrecht kan je terecht voor een hapje of een drankje.
Zoek je de betekenis van de sterretjes hiernaast?
Je vindt de uitleg bij de informatie over de fietsblog op de homepagina.
Er is niet alleen het Havenhuis als startplaats. In Antwerpen zijn er mogelijkheden om de fietstocht te starten aan het treinstation Antwerpen-Centraal (knooppunten 13-56-54); bij Fort Lillo of in de polderdorpen Zandvliet of Berendrecht.
De route moet je volgen via je GPS of met de fietskaart van het Antwerpse Havenbedrijf. De route volgt geen knooppunten en is niet uitgepijld. Genieten op 2 Wielen heeft voor de geïnteresseerden een variant via knooppunten uitgewerkt. Kijk maar bij de downloads.
De Antwerpse haven kan terugblikken op een bijzonder kleurrijke geschiedenis. Al sinds de Middeleeuwen vinden schepen met lading en passagiers hun weg over de Schelde.
Om ook vanop het water de haven te kunnen beleven, ben ik met de fiets in Kruibeke aan boord gegaan van de Waterbus en tot Fort Lillo gevaren. Ik ben wel anderhalf uur onderweg geweest tot mijn startplaats bij knooppunt 95.
Het polderlandschap en het dorp Lillo hebben moeten wijken voor de haven. Het Fort werd in 1579 gebouwd in opdracht van de Prins van Oranje om de Schelde vrij te houden en aanvallen van de Spanjaarden op Antwerpen vanuit Bergen op Zoom (NL) tegen te houden. Vandaag is het een plek waar in de zomer veel toeristen komen en mensen komen wandelen of genieten van de enkele terrasjes. Een ideale startplaats voor een lange zwerftocht door de haven.
Aan mijn rechterzijde liggen olietanks. Links kijk ik uit over het brakke schorregebied van het Galgeschoor. Het is een klein natuurgebied dat zich uitstrekt tot aan de grote zeesluizen van Zandvliet en Berendrecht. Beide sluizen beschermen het achterliggende Kanaaldok tegen de getijdewerking van de Schelde. Achter de sluizen is het waterpeil constant. De bouw van de Zandvlietsluis sloeg in de jaren zestig een wig tussen het Groot Buitenschoor en het Galgenschoor, twee zeldzame schorregebieden. De Berendrechtsluis, die gebouwd werd in de jaren tachtig, was tot 2016 de grootste ter wereld.
Bij knooppunt 92 kom ik bij de Nederlandse grens en het Schelde-Rijnkanaal dat ik via de Noordlandbrug oversteek. Hier mondt het kanaal uit in de Schelde of liever in het Kanaaldok. De mens heeft hier wonderen verricht in zijn strijd tegen het water, grote inspanningen om van het water een partner te maken in plaats van een vijand.
Ik ben helemaal in het noorden van Vlaanderen. In Zandvliet, op de Varkensmarkt, bij het kunstwerk “Een sterke verwantschap bij de Schelde”, vind ik een rustig plekje voor mijn picknick.
Ooit was dit grensgebied zeer onveilig. In de contouren van dit dorp en het stratenpatroon kan men nog grote delen van het tracé terugvinden van de vesting. In 1622 liet de Spaanse veldheer Ambrosius Spinola een schans met zeven bolwerken rondom Zandvliet bouwen. De vesting diende om Antwerpen beter te kunnen verdedigen tegen de Noordelijke Nederlanden.
Het Havenbedrijf wil ons ook zijn ‘natuurlijke’ kant laten zien, al is het eerder zijdelings. Tussen Zandvliet en Berendrecht fiets ik zowel langs het natuurgebied Opstalvallei, één van de 14 Antwerpse groene landschappen, als het Reigersbos.
De activiteit rond het Delwaidedok brengt me terug bij de echte haven. Sinds 2019 moeten we spreken over het Bevrijdingsdok want de heer Leo Delwaide zou in WO-II toch niet zo’n brave man geweest zijn om een dok naar hem te noemen.
Aan de overkant van het Kanaaldok en de Lillobrug -een spoorwegbrug die ook door fietsers kon gebruikt worden- ligt Lillo. Als je de rit hier wilt verkorten, kan dat sinds 2017 niet meer via deze brug, maar met de gratis fietsbus die je via de Tijsmanstunnel aan de andere kant van het kanaal brengt. Ook voor de kortere versie van deze rit moet je de fietsbus nemen.
Het 7de dok of het Churchilldok heeft zijn naam wel mogen houden net als Leopold III zijn naam heeft mogen geven aan het Leopolddok. Vanop de fiets zijn deze eerste dokken van de haven niet goed te zien. Dit is niet het mooiste stuk van de fietsroute. In dit deel van de stad zijn er altijd wel ergens wegenwerken en ik ben dan ook blij dat ik vanop de Straatsburgbrug het hippe Havenhuis – in de vorm van een diamant- te zien krijg. Een architecturale parel voor de een, een gedrocht voor de ander.
Van zodra ik de Royerssluis over ben, die de dokken met de Schelde verbindt, kom ik op een zeer mooi stukje Scheldedijk. Hier stond ooit het Noordkasteel. De locatie is nu niets meer dan een mooie groene zone in het midden van de haven. Het fort Noordkasteel werd gebouwd als citadel in 1862-1864 ter verdediging van de stad. Er was veel verzet tegen de bouw van het fort. De schade die de Nederlanders 30 jaar eerder, tijdens de Belgische revolutie, vanuit het Zuidkasteel hadden aangericht, zat nog erg vers in het geheugen. Het Zuidkasteel was destijds nog door de Spanjaarden gebouwd om Antwerpen in bedwang te houden in plaats van te verdedigen. Beide forten zijn verdwenen. Om Antwerpen te verdedigen werd jaren later een nieuwe fortengordel gebouwd rond de stad.
De locatie biedt nu een prachtig zicht op de skyline van de stad. Veel Antwerpenaars komen hier wandelen of fietsen.
Nog een verdwenen fort is het Fort Sint-Filips. Vroeger was ook Fort Sint-Filips een belangrijk deel van de Scheldeverdediging, maar nu is het erg aangetast door de tand des tijds en de omringende petrochemie-industrie. Het fort is sterk beschadigd door chemische vervuiling. Het wordt momenteel (2020) gesaneerd door het havenbedrijf. Enkele infopanelen geven een overzicht van de werkzaamheden. Zowel Fort Sint-Filips als Fort Sint-Marie aan de overkant maakten deel uit van de Staats-Spaanse linies.
De Van Cauwelaertsluis (1928) en de Boudewijnsluis (1955) zijn de laatste kunstwerken op mijn route, ten minste bovengronds. Want net voor ik opnieuw in Fort Lillo ben, komt vanonder de Schelde de Liefkenshoektunnel (1991) naar boven.
En daar staat dan nog de Eenhoorn als een verdwaalde windmolen tussen al dat havengeweld. Ontheemd want verplaatst in 1966. De Witte Molen, want zo wordt hij ook nog genoemd, is moeten vluchten voor de haven, van Lillo-Kruisweg naar deze schrale plek waar alleen nog auto’s voor auto’s oog hebben. De komst van de haven heeft veel van deze sporen van ons verleden uitgewist. Om het met de woorden van de dichter Frans Lambrecht te zeggen: “Economie is een theater met (alleen) zeer grote bedrijven.”
De haven van Antwerpen is de grootste economische motor van België. Meer dan 140.000 mensen werken direct of indirect voor de haven. Het gebied van de haven is meer dan 24.000 voetbalvelden groot. Er zijn meer dan 900 bedrijven gevestigd.
De Antwerpse haven kan terugblikken op een bijzonder kleurrijke geschiedenis. Al sinds de middeleeuwen vinden schepen met lading en passagiers hun weg over de Schelde. Bron: Port of Antwerp
