PLUSPUNTEN
- De Markt van Dendermonde
- De Dender- en Scheldeoevers
- Het Donkmeer in Berlare (Overmere)
- Het schaduwrijke Broek in Berlare
- Het veer Berlare-Appels
- De verscheidene picknickplaatsen
Tussen Schelde en Dender ligt een prachtige brok natuur waar het water altijd dichtbij is. Op deze route fiets je langs sluizen en bruggen, natte weilanden en stemmige dorpjes en strek je de kuiten op een terrasje aan het Donkmeer.
Dendermonde is de stad waar de Dender uitmondt in de Schelde. De stad ademt geschiedenis. Zowel het Sint-Alexiusbegijnhof met zijn 61 huisjes, het belfort als de reuzenommegang Katuit zijn door UNESCO erkend als Werelderfgoed. De belforttoren kun je beklimmen om er een boeiend stukje geschiedenis te ontdekken en te genieten van het uitzicht. Vertrek niet zonder dé lokale delicatesse te proeven: Dendermondse kop op een sneetje bruin brood met een dun laagje mosterd.
De route heeft twee uitstekende startplaatsen. Het oude centrum van Dendermonde is zeker een bezoek waard. Ook de meer recreatieve omgeving rond het Donkmeer in Overmere (Berlare) zal veel fietsers bekoren. Allebei hebben ze voldoende horeca om voor of na het trappen ook voor een gezellig hapje of tapje te zorgen.
Als je het gpx-bestand van Toerisme Oost-Vlaanderen downloadt, start je route in Dendermonde bij de parking aan de Bruynkaai. Download onze gpx als je graag je gpx-route laat starten op de Grote Markt in Dendermonde. De route zelf is voor 90% verhard. De tocht zorgt voor heel wat afwisseling onderweg. Van stedelijke gezelligheid via de boorden van twee verschillende rivieren en het water- en boomrijke gebied van de turfputten, tot de recreatieve drukte van Nieuwdonk en het Donkmeer van Overmere.
Zoek je de betekenis van de sterretjes?
Je vindt de uitleg bij de informatie over de fietsblog op de homepagina.
De Grote Markt van Dendermonde is een bijzonder mooie startplaats voor deze fietstocht. Rond het marktplein, in een historisch decor, kan je terecht in heel wat horecazaken om voor of na je tocht iets te nuttigen. Ook het Donkmeer in Overmere (Berlare) is een mooie startplaats. Rond het Donkmeer zijn enkele horecazaken gespecialiseerd in paling.
Via de rechter Scheldeoever kom ik algauw bij de tijsluis aan de monding van de Dender. In 1976 werd een deel van het Dendertracé rechtgetrokken voor de scheepvaart. Daardoor kwam de monding van de rivier in de Schelde buiten het centrum van Dendermonde te liggen. De “nieuwe” sluis dateert uit 1978 en regelt het debiet van de Dender en vermijdt dat het Scheldewater bij hoogtij in de Dender vloeit en de omliggende gebieden onder water lopen.
De Dender zelf is een typische regenrivier: bij zware regen kan het waterpeil snel stijgen. Verschillende sluizen houden het waterpeil onder controle, zoals wat verderop tussen Mespelare en Denderbelle.
Eens Dendermonde uit, bol ik bijna 5 km lang door de vallei van de Dender, een gevarieerd rivierenlandschap met vochtige meersen, rietvelden en stukjes bos. De oude Dendermeanders, omzoomd door knotwilgen en de talrijke grachten en poelen, maken het gebied geliefd terrein voor waterminnende planten, vogels en insecten. Bij hoge waterstanden doen de weiden rond de oude Dendermeanders dienst als potpolder.
In Gijzegem verlaat ik de Dender om de oversteek te maken naar de Schelde. “Gem” is een Germaans woord dat zoveel betekent als ‘huis van’. Gijzegem betekent dus ‘Huis van Gijs’, het huis dat ook het eerste huis van het dorp zou geweest zijn. De Sint-Martinuskerk van het dorp bezit een geklasseerd orgel van de beroemde familie Van Peteghem. De Scheldebrug verbindt Schoonaarde met Berlare. Bij het populaire gele cafeetje ‘t Oud Brughuys, net over de brug, vind ik de perfecte plek om bij een streekbiertje aan de Schelde wat te genieten van het uitzicht. Je kan hier ook de batterij van je e-bike bijladen.
Ik volg nu de linkeroever van de Schelde stroomopwaarts. Eigenlijk is het een beschermingsdijk rond één van de potpolders langs de Schelde. Deze polders zijn aangelegd in het kader van de Sigmawerken die de Scheldevallei moeten beschermen tegen overstromingen. Ik rij door de Heidemeersen en het overstromingsgebied “Paardeweide”. Ongeveer één keer per jaar, bij een noordwesterstorm, staat dit gebied onder water. De rest van het jaar is het genieten van authentieke Scheldenatuur, met een lappendeken van natte weilanden, riet, open water en elzenbroekbos. In het oostelijke deel broeden tal van vogelsoorten op de rieteilandjes. Elk seizoen creëert zijn eigen kleuren met kruiden en bloemen.
Tussen de knooppunten 65 en 45 fietsen we vlakbij de Schelde die hier enkele duizenden jaren geleden een “meanderdoorbraak” heeft gemaakt, een plek waar twee meanderbochten in elkaar zijn overgelopen.
Een meander is een lus in de loop van een natuurlijke waterloop (beek, rivier of zeestroming). Een opeenvolging van meanders vormt een meanderende rivier. Dergelijke lussen ontstaan bij rivieren of beken doordat in de buitenbocht, waar het water het snelst stroomt, grond wordt weggespoeld, terwijl aan de andere zijde grond wordt afgezet. De oever waar de grond wordt geërodeerd wordt stootoever genoemd en de oever waar materiaal wordt afgezet de glij-oever. Door dit mechanisme hebben de bochten de natuurlijke neiging steeds wijder te worden, waardoor ook de rivier steeds langer wordt. Dit gaat door totdat twee bochten in elkaar overlopen (meanderdoorbraak); als dit gebeurt wordt de meander zelf een ‘dood’ stuk van de rivier en herneemt de rivier zelf nagenoeg zijn oude loop. Het dode stuk heeft vaak de karakteristieke vorm van een hoefijzer en wordt daarom hoefijzermeer genoemd. Bron: wikipedia
Met mijn neus dichtbij de grond is het niet goed te zien, maar een blik op het knooppuntenkaartje maakt alles veel duidelijker. De fietsroute volgt als het ware de oude Scheldebedding. Het hoefijzervormig meer (zie het ‘weetje’) is de voorbije milennia verland en verveend. Veengronden, waar turf kon worden gestoken, waren de vroegere energieleveranciers. Zo is ook het Donkmeer ontstaan in de late 18e en vroege 19e eeuw, als gevolg van turfwinning.
Eerst kom ik voorbij Nieuwdonk, een recreatiedomein dat is ontstaan na uitgravingen voor de E17 in de tweede helft van de 20ste eeuw. In het begin van de 20ste eeuw was het Donkmeer een populaire plek voor toeristen. Vooral dagjestoeristen kwamen en komen hier graag wandelen en paling eten. Rond het Donkmeer vinden liefhebbers een ruime keuze aan palingrestaurants.
Aan het Donkmeer kan je zeker ook een terrasje doen, een ijsje eten, een wafel met koffie bestellen of zelfs een boottochtje boeken. Ik hou meer van een rustig plekje om te pauzeren en rij nog even verder tot Berlare Broek.
Net als het Donkmeer ontstond het natuurgebied Berlare Broek uit de historische meanders van de Schelde. In de jaren ’70 stond het hier vol populieren van een luciferfabriek. Daartussen liggen moerassen en meer dan 50 vijvers. De nabijgelegen Gratiebossen maakten tot in de 18de eeuw deel uit van een groot en uitgestrekt bos. Hun naam danken ze aan de roversbende die hier actief was en argeloze passanten ‘zonder gratie of genade’ beroofde.
Ik verlaat de meander. De route maakt een ‘shortcut’ langs akkers en weiden richting Waterhoek en het veer Berlare-Appels, één van de twaalf voet- en fietsveren die zo typisch zijn voor Scheldeland. Het veer zou al dateren uit het midden van de 13de eeuw en geldt als het oudste van alle Scheldeveren.
Om het wachten op de veerboot aangenamer te maken, bestel ik een streekbiertje in taverne Het Veerhuis, ooit verkozen als strafste café van Vlaanderen. Ook de boterhammen van het huis zijn niet te versmaden! In 1971 was dit vroegere veerhuis een locatie voor de verfilming van het boek van Stijn Streuvels ‘De teleurgang van de waterhoek’.
Via de Schelde fiets ik een laatste stuk stroomafwaarts langs de Sint-Onolfsdijk en de Sint-Odulfkapel. Voor oude Dendermondenaars is dit de Kolen- of Notendijk. Kolen? Geen zwarte steenkolen, maar rode en witte groentekolen die hier na de Eerste Wereldoorlog in de omliggende polders werden gekweekt. Noten? Destijds groeiden hier honderden notelaars op de dijk. De noten werden met behulp van lange ladders geplukt en als ‘pickels’ of pekelnoten naar Groot-Brittannië verscheept.
Opnieuw over de Tijsluis volg ik eerst de “nieuwe” Dender en dan de “oude” die me tot vlakbij het marktplein brengt. Hopelijk wordt de Dender ook in het stadscentrum volledig opgewaardeerd en zullen Dendermondenaars opnieuw kunnen genieten van een prachtig stukje natuur dwars door hun stad, in plaats van te moeten aankijken tegen een ‘stroom’ van auto’s.
