Limes fietsroute

Startpunt: Katwijk, Zuid-Holland, de buiten-uitwateringssluis bij knooppunt 63

3360 km
225 uur
heuvelachtig
lange afstand
2 weetjes

Situering

De Limes fietsroute is fietsen langs de bijna 2000 jaar oude, uiterste noordelijke grenzen van het Romeinse Rijk, van de Noordzee naar de Zwarte Zee. Zeker als je interesse hebt in de geschiedenis van het Romeinse Rijk en als je het leuk vindt om langere afstanden te fietsen, is deze route iets voor jou. De Limes fietsroute van Clemens Sweerman bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat van Katwijk naar Regensburg.

Onze Limesroute hebben we doen aansluiten op de LF Maasroute (zie bij fietsroutes die je mogelijk ook wilt fietsen). We fietsten het Nederlandse deel van 150 km tot Nijmegen langs rustige, kleine wegen en enkele grote Nederlandse steden zoals Leiden, Utrecht en Nijmegen.

Bron: Clemens Sweerman, Limes fietsroute deel 1 (4de herziene druk 2017)

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden, Matilo

Beoordeling

Het verhaal van de limes moet je zoeken in kleine dingen, gereconstrueerde sites of in musea. Dit maakt de fietsroute niet minder interessant. Om de Limesroute te fietsen moet je tijd nemen. Langs de route , alleen nog maar in Nederland, zijn er tientallen sites en plekjes die we graag hadden bezocht. We moesten een keuze maken. En misschien is niet onze keuze ook jouw keuze. Mag deze route iets meer zijn dan een fietsroute, bereid je dan goed voor. Hopelijk kunnen de 150 km die wij fietsten ons en jullie stimuleren om meer kilometers te fietsen van deze meer dan 3000 km lange grenstocht.

Fietsen zelf doe je op dit Nederlandse deel langs vlakke fietspaden zodat althans dit deel voor iedereen toegankelijk is. Steden doorkruisen is boeiend en verhoogt de belevingswaarde van je tocht, maar het blijft ook in Nederland altijd goed oppassen.

Een aanrader als fietsvakantie, eventueel te combineren zoals wij hebben gedaan. Onze beoordeling geldt uiteraard enkel voor het deel dat wij hebben gefietst.

Zoek je de betekenis van de sterretjes?
Je vindt de uitleg bij de informatie over de fietsblog op de homepagina.

Beleving:
Bereikbaarheid:
Veiligheid:
Parcours:
heuvelachtig
Stuurvaardigheid:
makkelijk

Totaal:

PLUSPUNTEN

  • De mooie fietspaden en panorama's
  • De steden Valkenburg, Leiden, Woerden, Utrecht en Nijmegen
  • De zichtbare sporen van de Romeinse aanwezigheid

MINPUNTEN

  • Op maandag zijn de musea dicht
  • Het autoverkeer op de Rijn- en Waaldijk
  • Enkele kortere trajecten langs zeer smalle fietspaden langs het water
  • Tussen Utrecht en Cothen is de fietsbeleving minder
Waar kun je starten

Waar kun je starten

Je kiest je startpunt in functie van de gekozen afstand en de mogelijkheden om tot bij de startplaats te komen. Tenzij je de hele route wilt fietsen. De route van Sweerman start immers in Katwijk of zo je wilt in Constanța in Roemenië aan het andere eind.

Verdwenen in de Noordzee

Katwijk is een voormalige vissersplaats, vlakbij de oorspronkelijke monding van de Oude Rijn. In de Romeinse tijd mondde een hoofdtak van de Rijn één kilometer noordelijker in zee uit. Het stenen grensfort is verdwenen. Ook deze Romeinse nederzetting zou zowat een kilometer voor de kust in zee verzonken liggen. Vanaf de 10e eeuw begon de oude monding van de Rijn te verzanden tot een duinenrij die helemaal afsloot. Het Rijnwater stroomt nu via de Lek naar zee.

Wij fietsen langs een uitwateringskanaal voor het Rijnland naar Valkenburg dat werd gebouwd bovenop de restanten van een voormalig castellum. De plaats ligt 2,5m hoger dan de omgeving en was in de Romeinse tijd al een nederzetting voor de mensen die er woonden, met graanschuren, werkplaatsen en paardenstallen.

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Katwijk Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Katwijk Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Katwijk

Wat zijn de limes?

De Romeinen legden duizenden kilometers wegen aan, naar alle delen van het Romeinse Rijk zodat hun leger zich snel kon verplaatsen. De limeswegen maakten deel uit van dit enorme wegennet.

Het Latijnse woord ‘limes’ betekende oorspronkelijk ‘grenspad’. Later werd het woord synoniem met ‘grens’. De Romeinse limes is de grens van het Romeinse Rijk. En die loopt dwars door Nederland. De Romeinse limes is daarmee het grootste archeologische monument van Nederland, deels diep verscholen in de grond. Ook de rivier de Rijn is onderdeel van de limes. De Romeinse grens in Nederland maakt deel uit van een groter geheel, de Neder-Germaanse limes, die doorloopt tot bij Bonn en die deel uitmaken van de Frontiers of the Roman Empire.Bron: Romeinen.nl

historisch historisch

Leiden en Park Matilo

We bereiken de historische stad Leiden langs de Morspoort (1669). Dit restant van de vestingwerken ligt bij de samenloop van de Mare, de Vliet en twee Rijnarmen. Leiden is de geboortestad van Rembrandt. Leiden is bekend om zijn universiteit, historische binnenstad met grachten en prachtige monumentale gebouwen. Leiden is een heerlijke wandelstad en dus ideaal voor een langere fietspauze.

We verlaten Leiden langs de Oude Rijn. Door het afsluiten van de benedenloop van de Oude Rijn konden zich veengebieden vormen die door eeuwen van turfsteken, stormen, inpoldering en bodemdaling zouden uitgroeien tot het Hollandse landschap dat goed te zien is tussen Leiden en Alphen a/d Rijn. Maar eerst willen we langs Park Matilo, een archeologisch monument waar met een grondradar een van de meest intact gebleven Romeinse castellums werd gelokaliseerd dat plaats bood aan zo’n 500 soldaten. Omdat de echte sporen nog onder de grond zitten, moeten we het stellen met een reconstructie met wallen en wachttorens.

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden, Morspoort Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden, Rembrandt Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Leiden, Park Matilo

Unieke Tolbrug

Albis was de Keltische naam voor de Rijn. Met wat verbeelding kunnen we dit vertalen naar Alphen en iets makkelijker naar Albaniana, het Romeinse legerkamp dat in de 4de eeuw geleidelijk verdween onder het water en de kleilagen van de rivier.

Vanuit Alphen a/d Rijn zetten we onze tocht langs de limes voort en volgen de Rijn naar het oosten. Richting Bodegraven is de vroegere loop van de limes goed te volgen. Het was destijds de enige strook met een stevige ondergrond waarlangs nu nog enkele oude hereboerderijen te zien zijn.

Halverwege Bodegraven en Woerden, in Nieuwerbrug a/de Rijn vinden we de enige particuliere tolbrug van Nederland. Een stukje folklore dat teruggaat tot 26 mei 1651 toen de Staten van Holland aan de inwoners van Nieuwerbrug toestemming gaven om een ophaalbrug te plaatsen waarvoor ze een doorvaarrecht (tol) mochten heffen om de brug te bedienen en te onderhouden. Veel vroeger, maar lang na de Romeinen, vormde de Rijn hier één van de oudste grenzen van Nederland tussen Het Graafschap Holland en Utrecht. Ook vandaag nog moeten auto’s, fietsers en bootjes er aanschuiven om de tol van een halve euro te betalen.

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Koudekerk, Rijndijk Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Alphen aan de Rijn Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Bodegraven Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Nieuwerbrug, tolbrug

Utrecht en de Hoge Woerd

In Woerden, de Romeinen zouden het “Laur(i)um” hebben gedoopt, zie je overal in de stad de historie terug. Woerden is één van de zes limesknooppunten. Het is uiteindelijk de (gekanaliseerde) Leidse Rijn die we volgen tot Utrecht. Het kanaal werd gegraven voor de afvoer van turf, een belangrijke energiebron voor de stadsbewoners.

Hét niet te missen archeologiemuseum van Utrecht -we hadden het bijna gemist want het museum sluit om 17u- is gehuisvest in Castellum Hoge Woerd. Het castellum is het grootste museumstuk van Nederland. We gaan benieuwd naar binnen om eindelijk eens een 2000 jaar oud Romeins schip te zien. Het is net voor het sluitingsuur. We moeten snel voortmaken en tijd om de muur van het castellum te beklimmen is er niet meer.

De stad Utrecht zelf is ontstaan bij een ander Romeins castellum, Traiectum, op de plek waar nu de Sint-Maartensdom staat. De gigant van een toren staat helemaal ingepakt. Wel jammer. In de kapittelzaal van de Dom werd in 1579 de Unie van Utrecht gesloten tussen de zeven provinciën. Het was het begin van wat we nu Nederland noemen. Maar Utrecht is niet alleen geschiedenis. Utrecht is een bruisende stad met volle terrassen en veel interessante plekjes.

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Laurium, Woerden Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Utrecht, Hoge Woerd

Germanen en Romeinen langs de limes

Nadat een verbond van Germaanse stammen onder leiding van de legendarische Arminius in 9 n.Chr. de drie legioenen van generaal Varus in het Teutoburgerwoud in de pan hadden gehakt, hielden de Romeinen de veroveringen van Germaans gebied voor bekeken. Met het stopzetten van de vijandelijkheden kwamen in een mum van tijd handelsbetrekkingen tussen de vroegere tegenstrevers tot stand. De Romeinse kampementen langs de limes, de versterkte grens tussen het keizerrijk en Germanië, werden drukbezochte markten. Bron: de Germanen en het christendom, Pierre Trouillez, Uitgeverij Omniboek 2019, p. 19

Met de komst van de Romeinen volgden ook hun producten en gebruiken. Een cultuurschok voor de oorspronkelijke bewoners. Maar de Germanen, hoe vasthoudend ook aan hun eigen gewoonten, maakten graag gebruik van de kennis van de Romeinen. Ze leerden ijzer smeden, stenen bakken, meel malen en nieuwe manieren om het land te bebouwen. Er kwamen grotere koeierassen en nieuwe gewassen zoals tarwe en rogge. En pottenbakken ging op de draaischijf toch veel sneller dan met de hand.

De lokale bevolking kende alleen spekvet en lijnzaadolie en dat smaakte erg sterk. Te sterk voor de Romeinen. Daarom lieten ze hun eigen vertrouwde olijfolie komen. In grote kruiken van dik aardewerk, amforen, werd de olijfolie per boot vanuit Italië naar Alphen a/d Rijn vervoerd. Net als de wijn. De Romeinen waren zo dol op wijn dat ze overal in hun Rijk druiven lieten verbouwen. Zo kwam de druiventeelt ook in de Lage Landen terecht.

historisch historisch

Onder jagende wolken

Nog maar net buiten Utrecht komen we bij het Castellum Fectio uit de Romeinse tijd met het naastgelegen Fort Vechten, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het landschap is een waarheidsgetrouwe reconstructie gemaakt van de contouren van het Romeinse castellum uit de laatste fase (315 n.Chr.). Het is het oudste en het grootste Romeinse fort in Nederland. Maar eigenlijk is er niets te zien.

We fietsen kilometers tussen weiden en akkerland tot Wijk bij Duurstede, het legendarische Dorestad. Een saaier parcours dan we de voorbije dagen gewend waren. Dorestad was tussen 700 n.Chr. en 850 n.Chr. één van de belangrijkste handelssteden van Noord-Europa. Tot de Vikingen de stad in de 9de eeuw hebben verwoest. Zo zie je maar dat wat van mensen gemaakt is heel fragiel is.

Vanaf Wijk bij Duurstede leidt de route door het mooie rivierenlandschap “waar het golvende waterlint onder jagende wolken de weidsheid tot de einder inkleuren”. (Clemens Sweerman).

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Fort Vechten Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Fort Vechten Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Wijk bij Duurstede Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Wijk bij Duurstede, Wijkse Veer

Tot in Nijmegen

In het landschap valt er tot Nijmegen niets meer terug te vinden van de Romeinse periode. Ondermeer door de in de loop der eeuwen veranderde rivierloop van de Rijn zijn veel sporen verdwenen. We fietsen langs de Nederrijn door het smalle Betuweland. De kersenpluk is bezig en overal kan je kersen kopen langs de weg. Minder aangenaam zijn de auto’s op de smalle, maar niet autovrije Rijndijk, net als verderop op de Waaldijk.

In Nijmegen, de oudste stad van Nederland, eindigt ons traject van de Limesroute. Ooit was het de bedoeling van de Romeinen om vanuit Nijmegen heel Noord-Germanië te veroveren. Nijmegen veroveren doen we niet. Maar letterlijk en figuurlijk proeven van de binnenstad des te meer.

Wij verlaten Nijmegen en de limes bij de bewaard gebleven Romeinse muren, bij het Valkhof. Karel de Grote bouwde hier ooit zijn beroemde Pfalz die door Keizer Barbarossa tot een grote burcht werd uitgebouwd. Wij gaan van hieruit op zoek naar de Maas om de Maasroute te volgen richting Maastricht.

Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Betuwe, Rijswijk Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Betuwe, Dodewaard Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Nijmegen Fietsroute, fietsblog, review, fietsverslag, Limes Fietsroute, Nijmegen, Opoe Sientje

Onze etappes

Van Katwijk via Leiden naar Utrecht 74 km

In Utrecht logeerden we in het Muze-hotel, gelegen aan de gezellige gracht van Utrecht. Een prachtig, gezellig hotel in een gerenoveerd historisch pand. De begane grond is het hart van het hotel. Hier wordt het heerlijk ontbijt geserveerd in een prachtige kamer en kan je genieten van een glas wijn in de serre na een drukke dag in de stad.

Het hotel is rustig gelegen en toch zeer gunstig voor een bezoek aan de stad. Het is met zeer veel smaak ingericht en beschikt over zes unieke kamers, elk hun eigen stijl, met een knipoog naar verschillende musea in Utrecht.

Van Utrecht naar Nijmegen 76 km

Logeren deden we in Nijmegen op een boot van Opoe Sientje. De 9 B&B kamers hebben allemaal hun eigen unieke sfeer. Het schip ligt in de Museumhaven, dicht bij de natuur en het centrum van Nijmegen.

De aanloopsteiger stond nog onder water na de wateroverlast in juli 2021. Klauterend over enkele andere boten lukte het om de bagage in de juiste kajuit te krijgen. Het was de bedoeling dat we met zijn vieren op de boot zouden logeren. Zo was het besproken en gereserveerd. Maar iets was er foutgelopen met de reservatie. Even balen om er dan toch maar het beste van te maken nadat de bootverantwoordelijke in een naburig hotel een extra kamer reserveerde om het ongemak te regelen. En het kwam daarna weer “helemaal goed”.

PRAKTISCH

  • Informatie over het open Park Matilo in Leiden vind je op www.parkmatilo.nl
  • Castellum Hoge Woerd in Utrecht is op maandag gesloten
  • Het interessante Dom Under in Utrecht, een historische attractie onder het Domplein, is op maandag gesloten
  • Museum Het Valkhof in Nijmegen draagt met een indrukwekkende collectie archeologie, oude kunst en moderne kunst, het verhaal van ruim 5000 jaar geschiedenis uit. Museum Valkhof is op maandag gesloten

FOTOGALERIJ

deel deze fietsroute