We fietsen in het Oost-Vlaamse Scheldeland van Wetteren naar Berlare, naar Lede en Wichelen, door de Kalkense Meersen, rond het Donkmeer in Overmere en door het overstromingsgebied Bergenmeersen.
Deze route stond vroeger gekend als een fietslus in het thema van het verdwenen paneel van de "Rechtvaardige Rechters".
Het paneel van de Rechtvaardige Rechters heb ik niet gevonden. Niet erg, want de regio heeft heel wat natuurschoon dat zich vooral in de lente en de herfst in al zijn kleurenpracht toont.
De startplaats is zeer goed bereikbaar zowel met de auto als de trein. Je fietst voor het grootste deel over rustige wegen met weinig verkeer, soms verkeersvrij en af en toe onverhard. Voor het -overigens zeer mooi- onverhard traject door het bos van Berlare Broek bestaat een verhard alternatief. Wij fietsen de route vanuit Wetteren richting Berlare en verder via Wichelen, Lede en Schellebelle terug naar Wetteren. Volg je de gpx van de provincie dan fiets je in de andere richting.
***** is een route die je ooit moet gereden hebben
**** is een route die een verplaatsing waard is
*** is een route die de moeite is als je in de buurt bent
** is een route die je kunt proberen maar wij hebben niet genoten
* is een route die je hier niet zal vinden
De fietsroute vertrekt op de Markt in Wetteren. Je kan ook starten bij het Donkmeer in Overmere (Berlare), bij de kerk in Berlare of aan het station van Lede. De route volgt de knooppunten behalve voor het korte stuk door het Domeinbos van Berlarebroek.
De grote Markt van Wetteren is één grote betaalparking met op de rand enkele horecazaken met terrassen. Ik fiets langs de Gertrudiskerk naar Rode Heuvel, een autovrij pleintje achter de kerk dat zonder hoogteverschil aansluit op de mooiste wandel- en fietsbrug over de Schelde. De brug zet me af op het jaagpad. Voor mij liggen de mooie groene weidse weiden van de Kalkense Meersen.
Ik kan van hieruit de Schelde volgen tot Antwerpen, maar bij de Kalkense Vaart neem ik voorlopig afscheid van de Schelde. Straks kom ik langs de overkant terug. Nu duik ik een uniek meersengebied in. De vaart werd in de 16de eeuw gegraven als afwateringskanaal én om Kalken te bedienen vanaf de Schelde. De betonplaten zijn gescheurd door boomwortels en veel te zware landbouwvoertuigen, maar als recreatieve fietser heb ik er niet veel last van.
In de nacht van dinsdag 10 op woensdag 11 april 1934 werden twee panelen van Het Lam Gods gestolen uit de St. Baafskathedraal te Gent. Het paneel van St. Jan De Doper en dat van de Rechtvaardige Rechters. De diefstal werd nooit volledig opgehelderd en ging als de bekendste kunstroof in België de geschiedenis in. Het paneel van de Rechtvaardige Rechters is nog steeds onvindbaar.
Veel jaren na de diefstal biechtte een man uit Wetteren, Arsène Goedertier, op zijn sterfbed de misdaad op. Net voor hij het geheim van de vindplaats van het origineel paneel wou prijsgeven slaakte hij zijn laatste zucht. Hij nam zijn geheim mee in zijn graf.
In Kalken kom ik bij de Sint-Donaaskerk waarvan de achthoekige kruisingstoren (ca. 1400) in Ledische zandsteen het meest opvalt. Wanneer ik de drukke N442 gekruist heb bij het landelijke café De Groenen Dijk, een café met meer dan 165 biertjes in huis, volgt een lange strook van slechte kasseien. Dit is beslist niet de voornaamste toegang, maar wel de meest landelijke van de reservaatzone Donkmeer, een natuurgebied in een oude Scheldearm.
Bij knooppunt 44 zijn we aan de rand van het Donkmeer. Een autovrij pad, tijdens de zomer druk bewandeld, voert langs de ingang van het recreatiedomein Nieuwdonk en het wandelgebied rond de eendenkooi. Het komt ten slotte uit bij enkele troosteloze gebouwen aan het Donkmeer waar een Chinees wokrestaurant de omgeving domineert. Het Donkmeer staat bekend voor zijn palingrestaurants waarvan er gelukkig nog enkele de reputatie van de streek weten hoog te houden. Het standbeeld van de Turfsteker herinnert er aan een ver verleden.
Waar het Donkmeer en Berlarebroek liggen, lag duizenden jaren geleden een meander van de Schelde rond een zandheuvel. Toen de meander afgesneden raakte van de Schelde vormde zich een hoefijzermeer waar zich veen afzette dat vanaf de late 17de eeuw als turf werd opgegraven.
Aan het begin van de 18e eeuw was turfsteken een prominente nijverheid in Berlare. Na meer dan honderd jaar turfwinning was een nat gebied ontstaan met het Donkmeer, veel moeras en natte weiden en minderwaardige landbouwgrond. Er werd besloten de moerassen rond de Donk en in het Broek droog te leggen. Tegen het einde van de 19de eeuw slaagde men erin het water in het Broek weg te pompen, maar tijdens WOI lag de kolenpomp stil en liep het gebied terug onder. In 1926 werd het Broek definitief drooggelegd, met uitzondering van een aantal vijvers en werd de vrijgekomen grond bebost met wilgen voor de mandenvlechterij. Na de Tweede Wereldoorlog werden er populieren aangeplant voor de fabricage van lucifers.
Toen er in 1891 een stoomtram in gebruik werd genomen tussen Gent en Hamme, bracht deze de eerste toeristen naar het Donkmeer. Voor 1918 waren er al verschillende cafés en restaurants rond het meer en werden er zeil- en roeibootjes verhuurd. In de daaropvolgende jaren groeide het toerisme sterk. De Donk werd een bekend recreatieoord in Oost-Vlaanderen en trok veel toeristen, onder andere door de palingrestaurants.
Het Donkmeer is sinds 1987 ook bekend om zijn muzikale openluchtvoorstellingen op het meer. Ik fiets langs de tribune waar elke twee jaar een unieke versmelting van muziek, theater en natuur in de smaak valt bij een breed publiek.
De Bareldonkkapel dateert uit de 13de eeuw en staat op een heuvel in het centrum van deze prehistorische scheldemeander. De omgeving is sterk verkaveld en goed volgebouwd. Het onverharde pad door een smalle strook groen en de Turfputstraat herinneren ons nog aan het ontstaan van deze Donkregio.
Ik kom bij de Sint-Martinuskerk en het goed verborgen kasteel van Berlare dat eigendom is van de gemeente. De Kasteeldreef, waar de bomen zich met een prachtige goudbruine kruin hebben uitgedost, brengt me opnieuw bij Berlarebroek. Mijn gps stuurt me het domeinbos in terwijl de knooppunten de Turfputstraat volgen naar knooppunt 65. Kies het bospad, langs enkele oude turfputten, alleen als je heel stuurvaardig bent. Het wordt een beetje veldrijden op een smal bospad.
Zo kom ik op de dijk van de Paardeweide, een gecontroleerd overstromingsgebied langs de Schelde in Berlare. Het kerkje van Wichelen toont zich aan de horizon. Van zodra ik op de Scheldedijk ben is het de kerktoren van Uitbergen die als een baken in de verte verschijnt.
Ik fiets op de linkeroever, de stootoever van een andere meander van de Schelde. Bij de kerk van Uitbergen ligt Café De Zwaan. Via de scheldebrug kom ik op de rechter oever terecht.
Op de glij-oever van deze meander, aan de kant van Bergenmeersen, ligt een jong en uniek natuurgebied, een gecontroleerd gereduceerd getijdengebied. Sinds april 2013 stroomt hier dagelijks, op het ritme van eb en vloed, een beetje Scheldewater het gebied in en uit. Zo ontstaan er slikken en schorren waar wandelliefhebbers dankzij een vlonderpad dwars doorheen kunnen lopen. Vooral in de lente, als verschillende plantensoorten bloeien, is het hier wondermooi.
Vanaf Wichelen gaat het naar Lede, de geboorteplaats van Arsène Goedertier. In 2009 werd een zoveelste theorie in de zoektocht naar de Rechtvaardige Rechters, een nieuw spoor, gevolgd dat naar Lede leidde. Maar zoals elk spoor dat reeds werd gevolgd, bleek ook dat een dood spoor te zijn. De Rechtvaardige rechters zijn onvindbaar, ook niet in de mysterieuze ruïne die ooit het kasteel was van een Leedse Markiezenfamilie.
Ik laat de fiets achter bij de poort van het Park van Mesen, net voorbij knooppunt 16. Ooit bruiste dit park van jong leven. Nu is het hier stil en doods. De bomen in het park hebben zich in hun prachtige herfstkleuren gehuld. De gemeente bouwde hier een woonzorgcentrum, voor mensen in de herfst van hun leven.
Het park met vijver hoorde bij het kasteel dat in 1897 werd aangekocht door de Kanunnikessen van Jupille om er een Franstalige kostschool voor begoede meisjes in te richten. Tijdens WOI deed het tijdelijk dienst als Duits oorlogsziekenhuis. Van 1920 tot 1970 was het kasteel een meisjesschool van het Koninklijk Gesticht van Mesen, een stichting die in 1776 door Keizerin Maria-Theresia van Oostenrijk werd opgericht. Deze nog steeds actieve Stichting is overigens de oudste Openbare Instelling van België.
Als we Lede achter ons hebben gelaten, komen we opnieuw terecht in een stukje, nu zelfs onzichtbaar geworden, geschiedenis. Straatnamen zoals Kloosterstraat, Nonnenbosstraat, Watermolenweg en de bijna volledig verdwenen watermolens, zijn de enige sporen van het klooster dat hier ooit heeft gestaan, het klooster van Tussenbeek, een klooster tussen twee beken. Een van de beken is de Molenbeek, op oude kaarten ook gekend als de Bruinbeek (Bruinbeke) en dat is ook de naam van het volgende gehucht waar ik door fiets.
Ik kom in Schellebelle, sinds 2005 het dorp met de mooiste plaatsnaam van Vlaanderen. “Schelle” verwijst naar de Schelde en “belle” naar het Romaans “balliolum” wat “pallissade” of “omheining van stokken” betekent. “Schellen” met de bel moet je ook als je de veerman wilt roepen om aan de overkant te komen. Ik blijf op de rechteroever en volg het zeer mooie fietspad langs de Schelde tot ik opnieuw in Wetteren arriveer, boven op de Rode Heuvel.
Van de 13de tot de 18de eeuw stond tussen de Molenbeek (Bruinbeek) en de Wellebeek (Leugebeek) een klooster van de zusters Norbertinessen dat na de afschaffing van de contemplatieve kloosters door de keizer-koster Jozef II in 1785, werd ontmanteld en afgebroken. Het klooster stond tussen twee beken wat verklaart waarom dit het klooster van Tussenbeek werd genoemd. Op 15 september 1785 was het klooster totaal ontmanteld en waren de gronden beschikbaar voor de landbouw. In 1790 werd nog een poging tot heroprichting ondernomen, zonder succes. Bron: Heemkring Schellebelle.
